La taleja de Tucidide
Tucidide qu’ei un òmi politic, estratègue e istorian atenian (enter 460 e 395 abC). La soa òbra principau qu’ei La Guèrra de Peloponès, raconte de la guèrra qui opausè Atènas e Esparta enter 431 e 404 abC. La taleja de Tucidide qu’ei un concèpte de relacions internacionaus qui designa ua situacion on ua poténcia dominanta…
Per Josèp Malpeu
Bust deu generau e istorian grèc Tucidide, Royal Ontario Museum.
Tucidide qu’ei un òmi politic, estratègue e istorian atenian (enter 460 e 395 abC). La soa òbra principau qu’ei La Guèrra de Peloponès, raconte de la guèrra qui opausè Atènas e Esparta enter 431 e 404 abC. La taleja de Tucidide qu’ei un concèpte de relacions internacionaus qui designa ua situacion on ua poténcia dominanta entra en guèrra contra ua poténcia emergenta, la prumèra qu’ei possada per la paur qui la segonda suscita en era pr’amor de la soa montada en poténcia.
Americans e Chinés, un engrenatge?
Graham Tillett Allison, Jr (1940-) lo 13 de junh de 2017 – © Wikimedia Commons.
En 2017, Graham Allison, professor emerit a Harvard, que publica lo libe Destined for War, bastit a l’entorn d’ua idèa pro simpla: los dirigents americans e chinés, qui creden a la lor plea libertat d’accion decisionau, que serén en realitat d’ara endavant pres dens l’engranatge d’un tracanard istorico-estrategic qui, ribon-ribaina, que’us condicionaré entad un afrontament probable. La referéncia teorica causida per Allison qu’ei La Guèrra de Peloponès, l’obratge on Tucidides disè: “Qu’estó l’ascension d’Atènas e la paur qui aquesta instillè a Esparta qui tornèn la guèrra inevitabla.”
D’aqueth esquèma qui opausa un gardian deu statu quo (miaçat de paranòia) e un perturbator ambiciós (temptat per l’hubris), Allison que deduseish ua grasilha d’analisi entà compréner l’aviéner de las relacions enter China e Estats Units. Pendent las cinc cents darrèras annadas, l’autor que relhèva setze ocurréncias de çò qui nomenta la “taleja de Tucidides”: dotze còps, lo tracanard que desboquè sus la guèrra. Quate còps solament, aquesta qu’estó evitada. Se lo coble antagonic USA/China pòt escapar ad aquera fatalitat estatistica? L’autor que respon per ua analisi prospectiva deus combinatòris de causidas qui’s nodan enter los dirigents d’Estats qui aspiran a ua preponderància globau.
Après ua seria de scenaris de crisi qui insisteishen sus las possibilitats actuaus d’ascension aus extrèmes, l’ensai que s’acaba sus un capítol optimista. Tirà’s deu tracanard que consistiré a non pas multiplicar shens necessitat las linhas rojas, los cuus de sac decisionaus de qui non se ved pas mei a tèrme com ne sortir shens pèrder la fàcia, sonque per la guèrra. Los Estats Units que dominan en realitat largament lo lor supausat peer competitor1 suu plan capacitari, e los recents progrès tecnologics chinés — cibertecnologias e armas espaciaus — ne sufisen pas a’n har un adversari estrategic de medisha classa. En mei, en China las valors confuceanas, maugrat que reivindicadas peu regime, qu’an hèit plaça a ua occidentalizacion galopanta de las costumas, fondada sus un etòs consumerista. Chinés e Americans ne viven pas mei dens univèrs mentaus estancs…
La tèsi d’Allison vs la de Pierre Grosser
Pierre Grosser (1963-) © Polytechnique Insights.
Mes la tèsi d’Allison qu’ei, desempuish pòc, hòrt contestada peu francés Pierre Grosser, istorian e professor de relacions internacionaus a Sciéncias Politicas. Enter ambicion de vàder la prumèra poténcia deu planèta deu costat chinés e cranhença de pèrder lo monopòli deu lideratge mondiau deu costat american, lo conflicte armat seré un scenari de bon créder segon la famosa teoria de la “taleja de Tucidides”?
Segon Allison, dens l’istòria, l’ascension rapida d’ua poténcia navèra, qui vòu cambiar las règlas deu jòc au son avantatge, qu’inquièta tostemps la poténcia mei plan installada, mes qui declina dejà. Aquò que provòca necessàriament guèrras.
Uei, los Estats Units que deven acceptar los cambiaments de ierarquia de las poténcias (donc la dominacion de China en Asia) o causir la guèrra entà limitar-la, dab lo risc de s’aflaquir eths medishs e de facilitar çò qui volèvan previéner: la dominacion chinesa.
L’exemple de la prumèra guèrra mondiau
L’emperaire Guilhem II de Prússia (1848-1941) en 1902 © Wikimedia Commons.
Tà Grosser, la comparason heita per Allison dab la guèrra de 1914, dens lo son libe, ne tien pas: la Prumèra Guèrra mondiau n’estó pas causada per la rivalitat enter Berlin e Londres. La corsa aus armaments navaus qu’èra estada ganhada peus Britanics autanlèu 1912 e que comptava mensh que la corsa aus armaments terrèstres d’Alemanha dab França e Russia. Los enemics tradicionaus d’Alemanha qu’èran aqueths dus país, qui èran tanben los deus Britanics.
Uei, que cau har compte de las tensions sino-indianas e sino-japonesas. La proximitat culturau anglo-alemanda qu’èra hòrta, mei hòrta qu’enter los Estats Units e China. Aquesta ne sòrt pas de guèrras d’unificacion qui n’aurén hèit, com Alemanha, un modèle militar entaus estats-majors deu monde sancèr. La Prumèra Guèrra mondiau n’ei pas devuda principaument ad aquera ascension rapida d’ua poténcia navèra e l’istòria qu’ensenha que los cambiaments de rapòrts de poténcia ne provòcan pas automaticament de guèrra.
China se pòt comparar aus Estats Units?
A China que l’agrada comparà’s aus Estats Units e que desira reservà’s ua esfèra d’influéncia privilegiada, quitament exclusiva, vàder ua poténcia navau entà protegir lo son comèrci e los sons interès, e ua poténcia diplomatica, culturau. Que pòt quitament arribar a estar au còp ua poténcia terrèstra e ua poténcia navau, nacionalista e imperialista, ua poténcia industriau en preténder estar lo centre navèth deu monde.
A despieit deus chepics qui suscita, la soa volontat de crear basas a l’estrangèr e de s’assegurar deus supòrts portuaris, que seré “naturau”. Tot parièr com lo son chepic d’assegurar la seguretat de las soas rotas d’aprovediment de las matèrias prumèras e deus sons ciutadans.
L’agitacion de 2022 a l’entorn d’un acòrd de China dab las islas Solomon que hè seguida a nombre de focalizacions sus lòcs (de Cambòtja au golfe de Guinèa o a Namibia, en passant peus Emirats Arabes Units), qui cobedejaré Pequin.
China, ua estapa navèra
DDG 138 Taizhou – un deus 4 destroièrs a missiles guidats de la seria Sovremenny venut e liurat a China a Sent Petersbourg en deceme de 2005 © Wikimedia Commons
Las despensas militaras de China qu’aumentarén mecanicament dab l’aumentacion deu PNB, shens qu’i aja volontat militarista. Fin finala, China qu’entraré dens ua estapa navèra, dejà corruda per las granas poténcias precedentas, en cercar d’internacionalizar la soa moneda e tanben lo son dret.
Au delà de las simplas comparasons de PNB, qu’a dejà un poder de mercat (gràcias a la soa populacion nombrosa de nivèu de vita qui creish), qu’ei centrau dens las cadenas de valor e sustot la construccion navau (45 % de la produccion mondiau) e lo transpòrt maritime, e que pesa dens l’establiment de nòrmas tecnologicas. Las accions internacionaus de China n’aurén pas, donc, arren a véder dab l’ideologia deu regime, mes que serén lo simple produit de “leis” de la geopolitica.
China, ua poténcia guerrièra?
Octobre de 2021 – Lo president Xi Jinping que mèrca lo 50au anniversari de l’entrada de China a l’ONU per ua crida a ua cooperacion globau mei grana © Reuters / BBC.
En mei, la taleja de Tucidides ne concerniré pas China, pr’amor aquesta ne seré pas ua poténcia guerrièra (Xi Jinping que ditz que n’ei pas “dens lo son ADN”). Qu’ei lo sol membre permanent deu Conselh de Seguretat de las Nacions Unidas, despuish la fin de la guèrra hreda, a non pas aver utilizat la fòrça militara e desplegat los sons soldats entà guèrras a l’estrangèr. Ne seré pas ua poténcia revisionista, mentre que los Estats Units ne son ua que se’n pren, per las soas intervencions “umanitàrias”, a l’òrdi internacionau d’Estats sobeirans codificat en 1945 (ex.: la guèrra d’Iraq).
Pequin qu’apèra los Estats Units a “mantiéner lo sistèma internacionau dab l’ONU en lo son còr e lo dret internacionau com fondament”. China n’ensajaré pas de constituïr ua aliança anti-occidentau dab los país ostiles a la dominacion americana (maugrat la formalizacion de grops d’amics a las Nacions Unidas), ni a entrainar rebèlles anti-imperialistas capvath lo monde com dens las annadas 1960 e 1970, ni a copar las alianças americanas, ni a promòver un òrdi alternatiu. Non solament ne minaré pas l’òrdi internacionau mes que paga de mei en mei entà eth, per las soas contribucions au sistèma onusian (sustot las Operacions de Manteniment de la Patz). En realitat, qu’ei la mescla d’optimisme e de pessimisme de la poténcia montanta qui estó ua de las encausas de la Prumèra Guèrra mondiau, e qui poiré estar la d’ua guèrra sino-americana.
Un camin possible
La Weltpolitik [la “politica mondiau”] alemanda qu’èra dens un camin d’enlòc a partir de la fin de las annadas 1900, pr’amor que provocava reaccions de las granas poténcias concurrentas. Berlin que’s sentiva donc empachada d’obtiéner la soa “plaça au só”, en preténder aver lo melhor sistèma politic, la cultura melhora, lo mei gran dinamisme industriau e comerciau. Qu’ei l’arrepujada en poténcia rapida de Russia, après la soa des·hèita de 1905 contra Japon, e donc l’ahortiment de la tenalha franco-russa, qui possè Berlin a ua guèrra quasi preventiva, en profieitant de la crisi de l’estiu de 1914.
Un pòrta-cabeders de Cosco Shipping, lo prumèr armator chinés © Logistics Manager.
China uei qu’ei convençuda de dever retrobar la soa plaça au Centre e a la cima qui’u seré istoricament devuda, mes que pateish lo retorn de baston de país petits e grans qui tastan pas guaire la soa arrogància, los esfòrç de las poténcias concurrentas entà non pas deishar lo camp liure au Dragon, mentre que las crisis intèrnas de daubuns “clients” que son atribuïts a un endeutament excessiu au respècte de China (Sri Lanka, Laos…). Los observators qui s’inquietavan de l’ofensiva d’embelinament chinesa dens las annadas 2000 que’s fretan las mans en constatar, dab ua certana exageracion, la degradacion de l’image de China dens lo monde despuish la fin de las annadas 2010, pr’amor de la soa agressivitat verbau e de las soas practicas coercitivas.
Triomfalisme normau o excessiu?
Vietnam que reafirma la soa sobeiranetat de cap a China sus las Islas Paracel e Spratly en Mar de China Meridionau © Ngo Quang Minh – CC BY-NC 2.0
La question deu triomfalisme excessiu de China qui mia a ua sòrta de surexpansion imperiau qu’ei discutida despuish mei d’ua annada en China. Xi Jinping qu’auré avut tòrt de har deu Guilhèm II, dens ua politica regionau e mondiau assertiva, dab còps diplomatics, hèits complits e guèrra juridica en mar de China deu Sud, qui aurén vadut China impopulara, a còps isolada, e en consequéncia mei agressiva.
La volontat creishenta de Xi d’utilizar la coercicion entad aténher los objectius de China, atau com la retorica de mei en mei agressiva, que poirén estar la pròva qui Pequin a consciéncia qui serà de mau passar pacificament los Estats Units dens lo long esprint a la poténcia. Los condensats de pessimisme dens l’ola d’optimisme que serén perilhós, pr’amor que possarén a préner mei de risques, pr’amor d’ua paranòia e d’ua impaciéncia acreishudas. Lo celèbre estratègue Edward Luttwak que parla quitament d’ “autisme de grana poténcia”, qui seré ua lei de l’istòria: lo Partit Comunista Chinés, particularament etnocentric e plen de mòrga, ne poiré pas o ne voleré pas abandonar politicas contraproductivas e autodestructrises, maugrat tots los senhaus.
Entà daubuns observators, Xi que promòu ua generacion navèra de diplomatas prèsta a la competicion dab l’Occident e a l’utilizacion de la coercicion, favorabla a l’èish sino-rus e a un lideratge chinés suu monde non-occidentau, e determinats a deféner lo modèle politic chinés; autes au contrari qu’estiman que son diplomatas mei moderats qui son metuts endavant, entad apatzar las inquietuds deus país d’arcuelh. Mes com tornar endarrèr quan, entà rasons abans tot domesticas, Xi Jinping auré abandonat la montada en poténcia pacifica de China, e seré anat tròp luenh dens la projeccion de poténcia e l’agressivitat verbau, en provocar ua sus-reaccion deus Estats Units, deus lors aliats, e daubuns país deu Sud? Aquera sus-reaccion au son torn que haré impossibla tot retorn endarrèr, quitament que facilitaré ua hueita endavant.
D’Allison o Grosser, qui a rason? Sol l’aviéner qu’ac dirà…
Referéncias
Destined for War: Can America and China Escape Tucidides’s Trap?, Graham Allison, Scribe, Melbourne-Londres, 2017, 384 paginas, 18,99 libes esterlins. Presentacion per l’autor.
The Emergence of Peer Competitors, Rand Corporacion, Santa Monica, 2001.
L’autre guerre froide, Pierre Grosser, París, edicions deu CNRS, 2023.
Nòta