Tambors e trompetas
Longtemps, dens la vita civila, la referéncia sonòra collectiva qu’estoc las campanas de las glèisas. Mes n’èra pas la sola. Coma la guèrra hasèva partida de la vita, la musica dita d’ordonança (jogada per tambors e trompetas) que joguèc un ròtle similar, dens l’armada e tanben dens l’opinion publica. Abans las trompetas, los bruts o…
Per Anne Pierre Darrées
Longtemps, dens la vita civila, la referéncia sonòra collectiva qu’estoc las campanas de las glèisas. Mes n’èra pas la sola. Coma la guèrra hasèva partida de la vita, la musica dita d’ordonança (jogada per tambors e trompetas) que joguèc un ròtle similar, dens l’armada e tanben dens l’opinion publica.
Abans las trompetas, los bruts o crits de guèrra
Haka hèit peus soldats deu batalhon maori de l’armada neozelandesa pendent la Segonda Guèrra mondiau (1941).
Per natura, los guerrièrs que hèn bruts o crits tà impressionar l’adversari o tà s’avalentir1 . E que pòden estar esvarjants2 . Pensar au haka polinesian per exemple, aus uglaments dens l’Iliada e l’Odissèa, lo kiai deu caratecà, etc. e tanben aus policièrs que trucan los lors escuts tà trebolar los manifestants.
Que vengueràn crits de guèrra, quasi un eslogan: Aguiana! Gascons! Sent Jòrge! Non lèi! O crits d’armas coma Tolosa! Comenge! Foiss!
De tota manèra, que s’agís de hèr paur.
Dar òrdes dab las trompetas
Entà gavidar los guerrièrs, lo capdau qu’a besonh de dar òrdes. Au briu deu temps, los combatents que son mei anar mei nombrós e la votz non sufís pas au miei deu tarabast3 de las armas. Alavetz qu’emplegan instruments coma la cama d’un arbe cavat (tam-tam), lo còrn d’un animau (olifant), la coscolha (conca), puish la trompeta, lo tambor, lo claron.
A l’Edat mejana, los trompetaires que transmeten los òrdes. A Roncesvaus (778), lo celèbre Rotland qu’a un olifant simbèu de comandament.
Mei tard, las trompetadas que començan a estar codificadas mes que son enqüèra diferentas segon las unitats. Totun, l’abat Marin Mersenne, lo fondator de las prumèras leis acosticas, que nòta en 1636 sheis soadas principaus: Lo cavalquet (tà avertir los abitants de l’arribada deu regiment), Lo bota-sèla, A chivau, A l’estendard, La carga, Lo güèit.
Mei tard, lo nombre de soadas qu’aumenta. Quauques uas que son plan conegudas peus civius coma la soada aus mòrts, jogada peu prumèr còp lo 11 de noveme de 1932 devath l’arc de Trionfe.
Exemple de soada:
Soada reglamentària de Cavaleria.
Lo ròtle deus tambors
Job, Tamborraire e sapaire de la guarda d’aunor de Lyon.
Loís XI, dit lo prudent, qu’apèra Soïsses entà formar la soa armada en 1480. Aqueths fantassins que son considerats coma superiors aus autes, que son modèles per totas las armadas europèas. E los Soïsses que son los prumèrs militars occidentaus a introdusir l’usatge deu tambor portatiu dens l’infanteria entà cadenciar lo pas. Qu’ei ua faiçon d’exaltar l’arsec4 deus soldats. N’ei pas briga en los usatges militars deu lor temps ni en los de l’antiquitat. En fèit, que prenguen los instruments deus montanhòus: lo tamborin e lo galobet. Tot lo monde que’us vòlen imitar.
Puish, en 1534, Francés 1èr (1494-1547) que reorganiza l’armada entà afrontar los tercios espanhòus tant de crànher5 . Que crea dètz legions dab tamborraires e pifraires que receben, peu prumèr còp, ua sotada6 coma los soldats.
A notar: lo pifre que junta lo tambor en 1534. Mes n’ei pas emplegat tà balhar òrdes, sonque tà divertir los soldats au bivac. Que desapareish quauques sègles après, dab la cajuda de Napoleon III.
Las règlas e las notacions
Lo tambor qu’anóncia lo despart deu regiment (mès cadun qu’a la sua musica), que balha la cadéncia pendent la marcha, etc. En 1683, lo duc de Villeroy qu’explica que i a tres faiçons de bàter lo tambor: a la francesa, a l’alemanda e a la soïssa.
En fèit, que calerà aténder 1754 tà véser l’Instruccion taus tamborraires e atau normalizar las baterias.
Ací qu’avetz aqueras baterias jogadas segon la particion originau de 1754.
La Revolucion e los tambors
Jean-Joseph Weerts, Portrèit de Joseph Bara au Musèu d’Art e d’Industria de Roubaix.
La Revolucion que modifica hèra de causas e, en particular, qu’innòva dens l’armada dab cambiaments de règlas, l’introduccion deu servici militar – la conscripcion – e lo recrutament de gojats soldats, qu’ei a díser gojats de mens de 18 ans. Que hèn divèrs tribalhs. Atau lo joen tamborraire que veng un modèle de patriotisme: que condusís lo pòble cap a la libertat dens un avénguer republican.
Tamborraires que son tanben aunorats coma lo vauclusenc André Estienne (1777-1838), le tambour d’Arcole, immortalizat suu fronton deu Panteon. E ua arma d’aunor qu’ei creada taus tamborraires eroïcs: la tusta d’aunor, “la baguette d’honneur”.
Lo mite deu gojat soldat que torna au temps de la tresau republica e, per exemple, que celèbran Josèp Bara mòrt a 14 ans o lo tamborraire alsacian Strauh mòrt a 15 ans.
La plaça deus tambors
Aimé Perret, Lo garda comunau.
A costat de l’ustage militar deu tambor, l’instrument que’s troba dens musicas de compositors coma Lully (Ballet de l’Amour malade, 1657, la Marche des dragons du roy, 1678) o Rameau (Zaïs, 1748) o enqüèra Offenbach (La Fille du tambour-major, 1879).
Mei interessant, se las campanas son honudas a còps tà hèr canons, lo tambor que va passar dens la vita civiu. Atau, las municipalitats que van causir lo tambor tà anonciar informacions a la populacion e, sovent, qu’engatjan los tamborraires reformats de l’armada tà hèr los tamborraires de vila. Que veng tan naturau qu’un arrestat deu 26 brumaire an 3 interditz aus tamborraires de la Guarda Nacionau de bàter tà amassar los ciutadans. Mès l’instrument que sedusís.
L’arribada deu claron
Lo claron, inventat en 1822, que completa los instruments. Alavetz, lo cap de musica Pierre Melchior que compausa un repertòri de soadas, sovent basadas sus ritmes de tambors. Drin a drin, l’armada que dèisha lo tambor: los caçaires a pè en 1831, los zoaves en 1852, etc. Mei d’un còp, que i a decisions entà deishar completament los tambors a l’armada mes l’opinion publica que s’i opausa. Los instruments d’ordonança que demoran referéncias sonoras popularas. Alavetz, lo ministre en 1892 que difusa ua nòta tà favorizar la participacion de l’armada a las hèstas e jogar d’aqueths instruments.
Pierre Sellier, lo « claron » de l’Armistici.
D’alhors, lo claron e lo tambor que son emplegats peus civius. Fin deu sègle XIXau o debuta deu sègle XXau, los sindicats obrèrs agricòlas que desvelhan los abitants pendent las marchas o lo 1èr de mai dab aqueths instruments.
De faiçon mei generala, taus musicians, que podem constatar qu’aqueths instruments d’ordonança non poden pas jogar tota la gamma cromatica. Que son dits naturaus, qu’emplegan las nòtas de las armonicas deu lor son fondamentau. Lo Musèu de las Transmissions (Bretanha) qu’a un bèth inventari.
Fin finala, l’arribada deu telefòne de campanha pendent la prumèra guèrra mondiau que va marcar la fin de las soadas. Non cargan pas mei au son deu tambor o deu claron. Totun, Pierre Sellier que soa lo prumèr cessatz-lo-huec lo 7 de noveme de 1918. Que serà un eròi nacionau dit le clairon de l’armistice.
Lexic
bivac: bivouac
de crànher: redoutable
esvarjant: effrayant
pifre: fifre
sotada: solde